โคมตะแกรง เป็นงานหัตถกรรมพื้นบ้านที่สะท้อนถึงวิถีชีวิตและวัฒนธรรมไทยอย่างแท้จริง เป็นหนึ่งในศิลปหัตถกรรมที่แสดงออกถึงความประณีตและความสุนทรียะอันวิจิตรของช่างไทย โคมตะแกรง ได้รับการยอมรับในฐานะมรดกภูมิปัญญาชาวบ้านที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว
ประวัติความเป็นมาของโคมไฟตะแกรง
แม้ว่าจะไม่ปรากฏหลักฐานแน่ชัดเกี่ยวกับกำเนิดของโคมไฟตะแกรง แต่เชื่อกันว่ามีต้นกำเนิดมาจากหมู่บ้านชาวประมง โดยในอดีตชาวบ้านใช้โคมไฟตะแกรงเพื่อให้แสงสว่างในการทำงานยามค่ำคืนและช่วยในการตกปลาหรือทำประมงในเวลากลางคืน เนื่องจากโคมไฟตะแกรงทำจากวัสดุภายในท้องถิ่นที่หาได้ง่าย คือ ไม้ไผ่และผ้าฝ้ายทอมือ จึงเป็นที่นิยมนำมาประดิษฐ์เป็นโคมไฟกันอย่างแพร่หลาย
โครงสร้างและการทำโคมตะแกรง
โคมไฟตะแกรงประกอบด้วยโครงสร้างหลักเป็นตะแกรงไม้ไผ่ที่ถักทอเป็นลวดลายสวยงาม ภายในบุด้วยผ้าขาวบางเพื่อกรองแสงให้ส่องสว่างนุ่มนวลออกมา ที่ด้านล่างของโคมจะผูกมัดติดกับขอบพาน ซึ่งเป็นที่วางจานบรรจุน้ำมันเพื่อจุดเป็นแสงสว่าง
กรรมวิธีการทำโคมไฟตะแกรงเริ่มจากการเลือกไม้ไผ่ที่มีคุณภาพเหมาะสม นำมาผ่านกระบวนการกะไกรไม้เพื่อให้มีความยืดหยุ่นและคงทน จากนั้นจึงนำมาสานเป็นตะแกรงตามลวดลายที่ถ่ายทอดกันมา ซึ่งแต่ละลวดลายจะมีความหมายและสื่อถึงสิ่งต่างๆ เช่น ลายขนนก ลายก้านขด ลายกระจัง ลายจักจั่น เป็นต้น
นอกเหนือจากลวดลายที่สวยงามแล้ว สิ่งสำคัญในการทำโคมไฟตะแกรงคือการประกอบการเพื่อให้โคมมีรูปทรงที่ดี แข็งแรงและทนทาน บางลวดลายอาจต้องอาศัยการบากเป็นฟันปลา ซึ่งเป็นกรรมวิธีของช่างไทยที่ถ่ายทอดกันมานาน
เมื่อได้โครงโคมเสร็จแล้ว ขั้นตอนต่อมาคือการบุผ้าด้านใน โดยนิยมใช้ผ้าฝ้ายทอมือ เนื่องจากมีความบางเบา แต่คงทนต่อการใช้งานได้นาน การพับผ้าจะต้องใช้ความประณีตละเอียดลออ เพื่อให้ผ้าพับเรียบเป็นรูปทรงของตะแกรงและมีความกระชับแน่น การคลุมและบุผ้าเสร็จแล้วจึงนำมาประกอบบนพานด้านล่างและพร้อมจุดไฟ
คุณค่าของโคมไฟตะแกรง
โคมไฟตะแกรงถือเป็นหนึ่งในงานหัตถกรรมไทยที่มีคุณค่าทางวัฒนธรรมอย่างยิ่ง เนื่องจากสะท้อนถึงภูมิปัญญาท้องถิ่นที่สั่งสมกันมาอย่างยาวนาน ทั้งในแง่การใช้วัสดุและการออกแบบลวดลายที่แฝงไปด้วยความหมายและคติธรรม โคมไฟตะแกรงจึงเปรียบเสมือนผลงานศิลปกรรมที่แสดงออกถึงความงดงามและประณีตของงานฝีมือช่างไทย